Według nowego badania, „starzy mistrzowie” tacy jak Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli i Rembrandt, tworząc obrazy olejne, mogli używać…żółtka jaj.
Śladowe ilości pozostałości proteinowych od dawna wykrywano na klasycznych obrazach olejnych, choć często przypisywano je zanieczyszczeniom. Nowe badanie opublikowane w miniony wtorek w czasopiśmie Nature Communications wykazało, że dodatki były prawdopodobnie zamierzone. Rzuca to światło na wiedzę techniczną Starych Mistrzów, najbardziej utalentowanych europejskich malarzy XVI, XVII i początku XVIII wieku oraz sposób, w jaki przygotowywali farby.
„Istnieje bardzo niewiele źródeł pisanych na ten temat i nie przeprowadzono wcześniej żadnej pracy naukowej, aby zbadać ten temat tak dogłębnie” – powiedziała autorka badania Ophélie Ranquet z Instytutu Inżynierii Procesów Mechanicznych i Mechaniki w Instytucie Technologii w Karlsruhe w Niemczech. „Nasze wyniki pokazują, że nawet przy bardzo małej ilości żółtka jaja można osiągnąć niesamowitą zmianę właściwości farby olejnej i wskazują, jak mogło to być korzystne dla artystów”.
Okazuje się, że samo dodanie do ich prac odrobiny żółtka może mieć długotrwały efekt, wykraczający poza samą estetykę.
W porównaniu z medium stworzonym przez starożytnych Egipcjan zwanym temperą, łącząc żółtko jaja ze sproszkowanymi pigmentami i wodą, farba olejna tworzy intensywniejsze kolory, pozwalając na bardzo płynne przejścia kolorystyczne, a wobec tego – wolniejsze wysychanie.
Bezpośredni dowód na wpływ żółtka jaja na farbę olejną lub jego brak można zobaczyć na „Madonnie z goździkami” Leonarda da Vinci, jednym z obrazów obserwowanych podczas badań. Obecnie wystawiana w Alte Pinakothek w Monachium w Niemczech, praca przedstawia widoczne zmarszczki na twarzy Marii i dziecka.
„Farba olejna zaczyna wysychać od powierzchni w dół, dlatego się marszczy” – powiedziała Ranquet.
Jedną z przyczyn marszczenia się farby może być niewystarczająca ilość pigmentów w farbie, a badanie wykazało, że efektu tego można uniknąć, dodając żółtko jaja: „To dość niesamowite, ponieważ masz taką samą ilość pigmentu w farbie, ale obecność żółtka zmienia wszystko”. Dodatkowo korzystną właściwością żółtek jaj w farbie olejnej jest odporność na wilgoć.
„Grupa badawcza, zgłaszając wyniki od poziomu molekularnego do skali makroskopowej, wnosi wkład w nową wiedzę na temat stosowania żółtka jaja i substancji wiążących olej. Badacze nie skupiają się bardziej na zwykłej identyfikacji materiałów używanych przez Starych Mistrzów, ale wyjaśniają, w jaki sposób mogli dać wspaniałe i błyszczące efekty, wykorzystując i mieszając nieliczne dostępne naturalne materiały. Próbują odkryć tajemnice starych receptur, o których niewiele lub nic nie napisano” – dodała Ranquet.
„Ta nowa wiedza przyczynia się nie tylko do lepszej konserwacji dzieł sztuki, ale także do lepszego zrozumienia historii sztuki”.